تاریخچه بسکتبال درایران
ورزش بسکتبال در سال ۱۳۱۰ در ایران معرفى شد. از آن تاریخى تاکنون این ورزش مورد توجه علاقمندان قرار گرفته است.
این ورزش ابتدا در مدارس کشور شروع و به‌طور وسیعى گسترش یافت به‌طورى‌که اکثر بازیکنان شاخص از درون مدارس و دانشگاه‌ها و سپس باشگاه‌ها به تیم ملى راه پیدا کردند.
در سال ۱۳۱۴ براى اولین‌بار توسط آقاى فریدون شریف‌زاده بسکتبال در کالج البرز تهران رسماً برگزار و آهنگ گسترش بسکتبال در ایران مثل دیگر کشورهاى جهان در سالهاى اولیه بسیار سریع بود.
بیش از ۱۰ سال بعد از سال ۱۳۱۴ انجمن بسکتبال و والیبال توأماً تأسیس و فعال شد که مسؤولیت آن به‌عهدهٔ آقاى کاظم رهبرى بود.
تاریخچه بسکتبال درجهان
تا قبل از سال ۱۸۹۱ میلادى ورزش‌هاى فوتبال آمریکایى (American footbal) و بیسبال (Baseball) نزد مردم ایالات متحده بسیار محبوب و مورد توجه بودند. این دو روش به‌علت ویژگى‌هاى خاص خود و نیاز به مکان بسیار بزرگ در فضاى آزاد و بنابراین در فصول معینى از سال قابل اجرا بودند. لذا در فصل زمستان فعالیت‌هاى ورزشى بسیار کم‌رونق و به ژیمناستیک، حرکات سوئدى و راهپیمایى خلاصه شده و در بعضى نقاط بصورت تعطیل در مى‌آمد. از این رو دست‌اندرکاران امر بر آن شدند تا ورزشى ابداع نمایند که از طرفى امکان اجراى آن در تمام فصول سال میسر باشد و از طرف دیگر حدفاصل زمانى بین فوتبال و بیسبال را پر کند. علاوه بر این، هدف دیگرى که با ابداع ورزش در مدّنظر قرار داشت ادامهٔ فعالیت‌هاى ورزشى ورزشکاران دو رشتهٔ فوق بود تا بدین وسیله بتوانند با ادامهٔ این‌گونه فعالیت‌ها در خارج از فصل مسابقات خود را در فرم ایده‌آل نگاهداشته و در فصل بعدى با آمادگى بیشترى تمرینات خود را آغاز نمایند. با توجه به نکات فوق بود که بسکتبال در سال ۱۸۹۱ توسط یکى از اساتید ورزش کالج اسپرینگ فیلد (Springfield) به نام دکتر جیمز نیسمیت (James A. Naismith) اختراع شد. چون در این ورزش از سبد و توپ استفاده مى‌شد و هدف پرتاب و قرار توپ در داخل سبد بود لذا نام بسکتبال را بر روى آن نهاد. در این سال براى اولین‌بار بود که این ورزش در کالج مذکور در ایالت ماساچوست (Massachusetts) آمریکا اجرا گردید.
وسایل اولیه عبارت بودند از یک سبد هلو و لاستیک داخلى توپ فوتبال. پنج اصل اساسى در شکل گرفتن این ورزش مورد توجه قرار گرفت که عبارت بودند از:
۱. این بازى به یک توپ نیاز دارد که بایستى بزرگ، سبک و به وسیلهٔ دو دست حمل شود،
۲. هیچ‌کس اجازه ندارد زمانى که توپ را در اختیار دارد بدود،
۳. هنگامى که توپ در جریان است هیچ‌یک از بازیکنان مجاز نیستند محدودیتى براى بدست آوردن توپ توسط سایر بازیکنان به وجود آورند،
۴. هر دو تیم منطقهٔ مشابهى را اشغال مى‌نمایند،
۵. سبد (حلقه) بایستى افقى بوده و در مکانى بالاتر از بازیکنان قرار داشته است آلونزواستگ (Dale Hanson, Basketbabll(New Jersey: Prentice-Hall Inc. Englewood Cliffs, 1972), PP.65) .
نحوهٔ قرار گرفتن سبد هلو به این صورت بود که یا آن را روى پایه‌اى نصب مى‌کردند و یا به بالکن موجود در سالن متصل مى‌شد. در کنار این پایه یا بالکن نردبانى قرار داشت که هر موقع توپ به ثمر مى‌رسید یکى از بازیکنان از آن بالا مى‌رفت و توپ را از داخل آن خارج نموده، بازى مجدداً از نیمهٔ زمین آغاز مى‌گردید. در سال ۱۸۹۲ یعنى به فاصلهٔ یک سال پس از اختراع بسکتبال مسابقه‌اى توسط دو تیم به نمایش گذاشته شد که یکى از تیم‌ها را دکتر نیسمیت و دیگرى را آموس آلونزواستگ (Amos Alonzo Stagg) رهبرى مى‌نمود. پس از اجراى این نمایش بود که ورزش بسکتبال به سرعت توسعه و گسترش یافته و روز به روز محبوبیت بیشترى بین جوانان کسب نمود.
بسکتبال برخلاف بسیارى از ورزش‌هاى دیگر از ابتداى امر مورد توجه خانم‌ها نیز قرار گرفت و اولین تیم بانوان در سال ۱۸۹۱ در محل کار یا دانشکدهٔ مخترع آن تشکیل و در سال ۱۸۹۹ میلادى براى اولین‌بار کتاب قانون بسکتبال براى بانوان منتشر گردید.
بررسى و مطالعهٔ قوانین و مقررات این بازى در گذشته و تغییرات آن بازگوکنندهٔ جالبى از جنبه‌هاى مختلف گسترش این ورزش مى‌باشد بدین معنى که بسکتبال در ابتدا خیلى آرام و آهسته اجرا مى‌شد و به قدرت جسمانى کمتر نیاز داشت. زمین بازى در مراحل اولیه گسترش این ورزش به سه قسمت تقسیم مى‌شد و بازیکنان هر ناحیه تنها مى‌توانستند در منطقهٔ مربوط به خود به فعالیت بپردازند. بعدها که بازى از سرعت بیشترى برخوردار شد زمین بازى نیز به دو قسمت تبدیل گردید. در آغاز پیدایش بسکتبال بازیکنان مجاز بودند تنها یکبار توپ را زمین بزنند. بعدها این تعداد به دو و سه بار افزایش یافت. در حال حاضر این تعدا محدود نبوده و بازیکن مجاز است با توجه به موقعیت خود در زمین بازى پس از در اختیار گرفتن توپ هر چند بار که مایل باشد آن را به زمین بزند.
نکات جالبى که در مجموعهٔ سیزده‌گانهٔ قوانین مقدماتى بسکتبال در آن زمان جاى داشت عبارت بودند از:
۱. امکان ضربه زدن به توپ وجود داشت اما نه با مچ دست،
۲. هرگاه بازیکنى به هر دلیلى از بازى اخراج مى‌شد بازیکن دیگرى به جاى وى به بازى وارد نمى‌شد،
۳. یک امتیاز به نفع تیم مقابل تیمى که مرتکب سه خطا شده بود ثبت مى‌شد،
۴. وقتى توپى از زمین خارج مى‌شد اولین فردى که آن را لمس مى‌کرد صاحب آن شناخته شده و مى‌توانست توپ را به داخل زمین پرتاب نموده و آن را به جریان بگذارد.
۵. بازى از دو نیمهٔ ۱۵ دقیقه‌اى و یک استراحت ۵ دقیقه‌اى بین دو نیمه تشکیل مى‌شد.
تعداد بازیکنانى که یک تیم را تشکیل مى‌دادند به اندازهٔ زمین بستگى داشت و بین ۳ الى ۴۰ نفر متغیر بود. تعداد کمتر از حالت تکنیکى و علمى بیشتر و تعداد زیادتر از جنبهٔ تفریحى بیشترى برخوردار بود. بهترین شکل یک تیم از نظر تعداد و ترکیب نفرات به این صورت بوده: یک دروازه‌بان، دوگارد، سه سانتر، دو فوروارد و یک بازیکن در انتهاى زمین. بنابراین در آغاز تعداد مطلوب براى یک تیم ۹ نفر بود. وظیفهٔ دروازه‌بان و دو گارد جلوگیرى از کسب امتیاز توسط بازیکنان تیم مقابل، فورواردها مسؤول کسب امتیاز و سانترها نقش تغذیه‌کنندهٔ بازیکنانى را که در جلو بهترین فرصت را در اختیار داشتند عهده‌دار بودند. بازیکنان در این زمان از لباس ژیمناستیک که عبارت بود از یک شلوار بلند و بلوز آستین کوتاه استفاده مى‌کردند.
فقدان قوانین و مقررات در دورهٔ مقدماتى بسکتبال باعث پیدایش مسائل اجرایى بسیار و در نتیجه کاهش جذابیت این بازى شد. به‌طور مثال بازیکنان بلندقد در کنار سبد مى‌ایستادند و با دریافت توپ از سایر بازیکنان آن را به ثمر مى‌رساندند و احتمالاً از انجام حرکات جالب که در حال حاضر در بازى بسکتبال و به‌ویژه در تاکتیک‌هاى حمله مشاهده مى‌شود خبر و اثرى نبود. مسئلهٔ دیگرى که از تحرک بازى مى‌کاست آن بود که بازیکن هرقدر مایل بود مى‌توانست توپ را نزد خود نگاهدارد و به همین نحو یک تیم مى‌توانست به مدت دلخواه توپ را حفظ نماید (دکتر مهدى نمازیزاده و امیر سبکتکین، کتاب چاپ نشدهٔ بسکتبال، ۱۳۵۶).
این وضع تا سال ۱۹۳۰ با تغییرات جزئى که به نمونه‌هایى از آن اشاره خواهد شد ادامه داشت.
۱. ابتدا به هر پرتاب یک امتیاز و به پرتاب‌هاى دورتر از ۶ متر ۳ امتیاز تعلق مى‌گرفت.
۲. تعداد خطاهایى که به اخراج بازیکن منتهى مى‌شد از ۲ به ۵ نفر افزایش یافت.
۳. تعداد متغیر بازیکنان در سال ۱۸۹۷ روى ۵ نفر افزایش یافت.
۴. دریبل‌کننده تنها مى‌توانست با یک دست دریبل کند و تا سال ۱۹۰۱ اجازهٔ شوت نداشت.
۵. در سال ۱۹۰۸ استفاده از هر دو دست در دریبل مجاز شد.
در سال ۱۹۳۰ تحول چشمگیرى در این ورزش به وجود آمد و با تجدیدنظر در مقررات موجود و تکمیل آنها بسکتبال به سمت تکامل هرچه بیشتر گام برداشت. در این سال بود که هنک‌لوئى ستى (Hank Louisetti) دانشجوى دانشگاه استانفورد کالیفرنیا براى اولین‌بار شوت جفت را به نمایش گذاشت و باعث افزایش تحرک و در نتیجه محبوبیت این ورزش در بین جوانان گردید. این اختراع به همراه قوانینى نظیر قانون ۳ ثانیه و ۱۰ ثانیه (۱۹۳۶) که به افزایش تحرک بازیکنان منجر گردید باعث شد که این مرحلهٔ بعنوان نقطهٔ عطفى در توسعه و گسترش بسکتبال محسوب شود زیرا علاوه بر افزایش قابل ملاحظهٔ سرعت در بازی، از نقطه نظرهاى تکنیکى و تاکتیکى باعث پیدایش عوامل مختلف نسبت به دستیابى به هدف و پرتاب توپ در سبد شد.
امروزه در بسیارى از کشورهاى جهان بازى بسکتبال جاى خود را در بین ورزش‌ها پیدا نموده و طرفداران زیادى دست‌وپاکرده است به‌طورى‌که در اکثر مدارس و یا دانشگاه‌ها و سایر مؤسسات آموزشى جوانان به اجراى آن مبادرت مى‌ورزند. (دکتر مهدى نمازیزاده و امیر سبکتکین کتاب چاپ نشدهٔ بسکتبال ۱۳۵۶)تا سال ۱۹۳۲ بسکتبال در جمع ورزش‌هاى المپیکى قرار نداشت. در المپیک ۱۹۳۶ برلین بود که براى اولین‌بار این رشته به لیست ورزش‌هاى متداول المپیک افزوده گشت و اولین دورهٔ مسابقات آن با شرکت ۲۱ تیم برگزار شد.
این بازى به سالهاى ۱۳۱۴ و ۱۳۱۵ شمسى براى اولین‌بار توسط آقاى فریدون شریف‌زاده که در آن زمان تحصیلات عالیهٔ خود را در کشور ترکیه به پایان رسانیده بود، ارائه شد. نامبرده در کالج البرز این ورزش را متداول نمود و سپس سایر مربیان ورزش در کشور به ترویج آن مبادرت ورزیدند. آهنگ گسترش بسکتبال در ایران نیز مانند سایر کشورهاى جهان بسیار سریع بود به‌طورى‌که بیش از ۱۰ سال از آن تاریخ نگذشته بود که تیم بسکتبال کشور ما در بازى‌هاى المپیک ۱۹۴۸ لندن شرکت نمود.
منبع:www.aftab.ir
